Molla Mustafa Barzani, Kürt milliyetçiliğinin önde gelen isimlerinden biridir. Kürdistan Demokrat Partisi’nin kurucusu olan Barzani, Mahabad Kürt Cumhuriyeti’ndeki rolü ve Peşmerge hareketinin liderliği ile tanınır. Bu yazıda, Mustafa Barzani’nin hayatı, siyasi kariyeri ve mirası detaylı şekilde ele alınmıştır.
Molla Mustafa Barzani (1903-1979), Kürt siyasetçi ve lider olarak modern Kürt milliyetçiliğinin önde gelen figürlerinden biridir. Kürdistan Demokrat Partisi’nin (KDP) kurucusu ve uzun yıllar başkanı olan Barzani, Kürt halkının bağımsızlık ve özerklik mücadelesine liderlik etmiştir. Irak Kürdistanı’nda Kürt haklarının savunulmasında ve Peşmerge hareketinin kuruluşunda öncü bir rol oynamıştır.
Çocukluk ve Gençlik Yılları
Mustafa Barzani, 1903 yılında Irak Kürdistanı’ndaki Barzan köyünde doğdu. Aşiret lideri bir aileden geliyordu. Babası ve büyükbabası, Osmanlı İmparatorluğu’na karşı başlatılan Kürt ayaklanmalarında önemli roller oynamış, ancak bu isyanlar başarısızlıkla sonuçlanmış ve idam edilmişlerdir. Barzani, bu olayların etkisiyle siyasi mücadeleye küçük yaşlardan itibaren ilgi duymaya başlamıştır.
Barzani, gençlik yıllarında İngilizlere karşı düzenlenen isyanlarda ve Kürt aşiret liderlerinin hareketlerinde yer almıştır. Özellikle ağabeyi Şeyh Ahmed Barzani’nin liderliğinde başlayan ayaklanmalar, Mustafa Barzani’nin liderlik becerilerinin gelişmesinde etkili olmuştur.
Mahabad Kürt Cumhuriyeti ve Sürgün
1946 yılında İran’da Sovyetler Birliği’nin desteğiyle kurulan Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nde önemli bir rol üstlenen Mustafa Barzani, bu kısa ömürlü devletin Genelkurmay Başkanı olarak görev yapmıştır. Ancak Sovyetler Birliği’nin İran’dan çekilmesiyle Mahabad Cumhuriyeti yıkılmış ve Barzani, silahlı güçleriyle birlikte Sovyetler Birliği’ne sığınmak zorunda kalmıştır.
Sovyetler Birliği’nde sürgün hayatı yaşayan Barzani, bu dönemde Moskova’da eğitim görmüş ve uluslararası politik ilişkiler kurmuştur. Bu yıllarda Kürt milliyetçi hareketine yönelik daha stratejik bir yaklaşım geliştirmiştir.
Irak’a Dönüş ve Kürt Ayaklanmaları
1958 yılında Abdülkerim Kasım liderliğinde Irak’ta gerçekleşen darbenin ardından Barzani, Sovyetler Birliği’nden Irak’a dönmeye davet edilmiştir. Dönemin Irak yönetimi Kürt halkına özerklik vaat etse de bu vaatler yerine getirilmemiştir. Barzani, bu durum karşısında silahlı mücadele başlatmış ve Peşmerge hareketiyle Kürt özerklik mücadelesini yürütmüştür.
Peşmerge güçleri, Barzani liderliğinde Kuzey Irak’ın büyük bir kısmını kontrol altına almış, bu süreçte Kürt haklarının uluslararası arenada tanınması için çeşitli ülkelerle temaslar kurulmuştur. 1970 yılında Irak hükümeti ile yapılan anlaşma neticesinde Kürtlere sınırlı bir özerklik tanınmıştır. Ancak bu anlaşma, taraflar arasındaki güvensizlik nedeniyle kısa sürede bozulmuştur.
Cezayir Anlaşması ve Mücadelenin Sonu
1975 yılında İran ile Irak arasında yapılan Cezayir Anlaşması, Barzani’nin mücadelesine ağır bir darbe vurmuştur. Bu anlaşmayla İran, Kürtlere verdiği desteği kesmiş ve Barzani güçleri büyük ölçüde zayıflamıştır. Barzani, İran’a sığınmak zorunda kalmış ve daha sonra sağlık sorunları nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri’ne gitmiştir.
Barzani, 1979 yılında akciğer kanseri nedeniyle Washington D.C.’de hayatını kaybetmiştir. Cenazesi daha sonra Irak Kürdistanı’ndaki Barzan köyüne nakledilmiştir.
Barzani’nin Mirası
Mustafa Barzani, Kürt milliyetçiliği açısından önemli bir figür olarak kabul edilmektedir. Onun liderlik ettiği Kürt hareketi, Irak’ın kuzeyinde Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin kurulmasına zemin hazırlamıştır. Oğlu Mesud Barzani, babasının mücadelesini devralmış ve Kürdistan Demokrat Partisi’nin lideri olarak Kürt siyasi hareketini yönetmiştir.
